فلسفه اخلاق در بیوتکنولوژی: چالش ها و چشم اندازها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه قم، قم، ایران.

10.22091/jmt.2025.12741.1003

چکیده

این مقاله به بررسی چالش‌های فلسفی و اخلاقی زیست‌فناوری می‌پردازد که با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه‌های پزشکی، کشاورزی و محیط زیست، مطرح شده‌اند. این چالش‌ها ناشی از تغییرات بنیادین در مهندسی ژنتیک هستند که نه تنها بر انسان، بلکه بر محیط زیست و مفهوم هویت تأثیر می‌گذارند و نگرش‌های سنتی نسبت به طبیعت را دگرگون می‌سازند. موضوعات کلیدی شامل تأثیر زیست‌فناوری بر درک هویت انسانی، بازاندیشی درباره استقلال و شخصیت، و تنوع دیدگاه‌های فرهنگی و مذهبی است. باورهای دینی نقشی اساسی در شکل‌دهی به نگرش‎های اخلاقی درباره زیست‌فناوری دارند و اهمیت گفت‌وگوی جهانی و احترام به ارزش‌های فرهنگی را برجسته می‌کنند. روش تحقیق این پژوهش، مرور و تحلیل منابع فلسفی، اخلاق زیستی و بررسی تفاوت‌های فرهنگی و دینی است که نشان می‌دهد چارچوب‌های اخلاقی سنتی نیازمند به‌روزرسانی‌اند تا بتوانند به مسائل نوظهور زیست‌فناوری پاسخ دهند. همچنین، بر ضرورت رویکردی چندرشته‌ای و مشارکتی برای مدیریت مسئولانه این فناوری‌ها تأکید شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که زیست‌فناوری فرصت‌های نوینی در بهبود سلامت، کشاورزی و محیط زیست فراهم کرده است؛ اما چالش‌هایی مانند تأثیر بر هویت انسانی، عدالت اجتماعی و مسئولیت‌های اخلاقی را نیز به همراه دارد که در پرتو تفاوت‌های فرهنگی و دینی، پیچیده‌تر می‌شوند. در پایان، مقاله تأکید می‌کند که باید میان پیشرفت علمی و ملاحظات اخلاقی توازنی دقیق برقرار شود و راهکارهایی همچون تقویت نهادهای نظارتی و مشارکت فعال همه ذی‌نفعان را برای پیشرفت اخلاقی و پایدار زیست‌فناوری پیشنهاد می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

Adisa, O., Blay, E. A., Asgari, Y., Di Bona, G., Dies, S., Jaramillo, A. M., ... & Leitao, A. M. D. S. (2024). The overlooked need for ethics in complexity science: Why it matters. arXiv preprint arXiv:2409.02002. https://arxiv.org/abs/2409.02002
Aghabalyan, D., Ghorbani, H., & Rituraj, R. (2023). Relationship of medicine and philosophy: Mathematical modeling of moral structures—Etometry. In 2023 IEEE 17th International Symposium on Applied Computational Intelligence and Informatics (SACI) (pp. 567–574). IEEE. https://doi.org/10.1109/SACI58274.2023.10156529
Alaverdyan, G. (2024). Biotechnology – Achievements and challenges. Crisis Management and Technologies.
Bhardwaj, S., & Sekhar, S. (2024). Patenting of genetically modified crops: A global exploration of legal and ethical perspectives. LawFoyer International Journal of Doctrinal Legal Research, 2, 63–72.
Beauchamp, T. L., & Childress, J. F. (2009). Principles of biomedical ethics (6th ed.). Oxford University Press.
Buedo, P., Odziemczyk, I., Perek-Białas, J., & Waligora, M. (2024). How to embed ethics into laboratory research. Accountability in Research, 31(7), 767–785. https://doi.org/10.1080/08989621.2023.2165916
Burright, J., & Al-Khateeb, S. (2025). A comparative analysis of the ethics of gene editing: ChatGPT vs. Bard. Computational and Mathematical Organization Theory, 31(2), 195–206. https://doi.org/10.1007/s10588-024-09428-1
Capps, B., Chadwick, R., Joly, Y., Mulvihill, J. J., Lysaght, T., & Zwart, H. (2017). Falling giants and the rise of gene editing: Ethics, private interests and the public good. Human Genomics, 11(1), 20. https://doi.org/10.1186/s40246-017-0116-4
Cwik, B. (2019). Moving beyond “therapy” and “enhancement” in the ethics of gene editing. Cambridge Quarterly of Healthcare Ethics, 28(4), 695–707. https://doi.org/10.1017/S0963180119000641
Gerber, S., & Hiernaux, Q. (2022). Plants as machines: History, philosophy and practical consequences of an idea. Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 35(1), 1–24. https://doi.org/10.1007/s10806-022-09925-0
Hayenhjelm, M., & Nordlund, C. (2025). The risks and ethics of human gene editing: A philosophical guide to the arguments. Springer Nature. https://doi.org/10.1007/978-3-658-46979-5
James, H. S., Jr. (Ed.). (2018). Ethical tensions from new technology: The case of agricultural biotechnology (Vol. 6). CABI. https://doi.org/10.1079/9781786394644.0000
Jarvis, S. (2022). Debating the ethics of gene editing. The Veterinary Record, 190(10), 387. https://doi.org/10.1002/vetr.1800
Laguarta Bueno, C. (2022). Richard Powers’s Generosity: An enhancement (2009): Transhumanism, metafiction and the ethics of increasing human happiness levels through biotechnology. Atlantis: Journal of the Spanish Association for Anglo-American Studies, 44(1), 141–160. https://doi.org/10.28914/Atlantis-2022-44.1.08
Leisinger, K. M., Persley, G. J., & Lantin, M. M. (Eds.). (2000). Ethical challenges of agricultural biotechnology for developing countries. In Agricultural biotechnology and the poor: Proceedings of an International Conference, Washington, DC, USA, 21–22 October 1999 (pp. 173–180). Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR).
Perez Villanueva, O. E., & Albizu-Campos Espiñeira, J. C. (2023). The development of Cuba's biotechnology: Mechanisms and challenges. The Journal of Law, Medicine & Ethics, 51(S1), 136–147. https://doi.org/10.1017/jme.2023.119
Räikkä, J. (2009). The ethical and political evaluation of biotechnology strategies. Medicine, Health Care and Philosophy, 12(3), 273–280. https://doi.org/10.1007/s11019-008-9178-3
Rinaldi, T., & Colotti, G. (2019). Use of organoids in medicinal chemistry: Challenges on ethics and biosecurity. Future Medicinal Chemistry, 11(10), 1087–1090. https://doi.org/10.4155/fmc-2018-0341
Susumu, S. (2011). The ethical issues of biotechnology: Religious culture and the value of life. Current Sociology, 59(2), 160–172. https://doi.org/10.1177/0011392110391147
Tezel, A. (2022). The ethics of gene editing in human stem cells. In CRISPR genome surgery in stem cells and disease tissues. Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-817876-8.00005-X
Twine, R. (2010). Animals as biotechnology: Ethics, sustainability and critical animal studies. Earthscan.
Wang, G., Kong, Q., Wang, D., & Asmi, F. (2023). Ethical and social insights into synthetic biology: Predicting research fronts in the post-COVID-19 era. Frontiers in Bioengineering and Biotechnology, 11, 1085797. https://doi.org/10.3389/fbioe.2023.1085797
Wang, H. (2021). Discussion on human gene editing technology from the perspective of ethics and law. Academic Journal of Humanities & Social Sciences, 4(11), 17–21. https://doi.org/10.25236/AJHSS.2021.041117
Wang, X., Huang, M., Shao, H., Li, K., & Zhai, X. (2024). Ethical reflection of Chinese scientists on the dual-use concerns of emerging medical biotechnology. Journal of Medical Ethics. Advance online publication. https://doi.org/10.1136/jme-2024-110404
Wiek, A., Guston, D., Frow, E., & Calvert, J. (2012). Sustainability and anticipatory governance in synthetic biology. International Journal of Social Ecology and Sustainable Development (IJSESD), 3(2), 25-38.
Zhang, D., Hussain, A., Manghwar, H., Xie, K., Xie, S., Zhao, S., Larkin, R. M., Qing, P., Jin, S., & Ding, F. (2020). Genome editing with the CRISPR-Cas system: An art, ethics and global regulatory perspective. Plant Biotechnology Journal, 18(8), 1651–1669. https://doi.org/10.1111/pbi.13383
Zhang, D., Xu, F., Wang, F., Le, L., & Pu, L. (2025). Synthetic biology and artificial intelligence in crop improvement. Plant Communications, 6(2), 101220. https://doi.org/10.1016/j.xplc.2024.101220
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار